गणेश बहादुर मगर
व्यवसायिक रुपमा खेतीपाती गरी आम्दानी बढाउने उद्देश्यले खोलिएको डडेल्धुराका केही व्यवसायिक कृषि फर्महरू पछिल्लो दिन सिकाइ केन्द्रको रुपमा विकास हुन थालेकाछन् ।
कुनै बेला डडेल्धुराको आलिताल क्षेत्रमा उत्पादन भएको मुलाको बिउ बंगलादेश सम्म निर्यात भएको समाचारले कृषिकर्ममा लागेका हरू लाई निकै उत्साहित मात्र बनाएन बिस्तारै तरकारी उत्पादनमा लाग्न उत्प्रेरणा पनि दिएको थियो र त्यो समय पछि डडेल्धुरामा कृषि त्यो माथि पनि तरकारी खेती गर्नेहरू बढेका हुन भन्दा फरक नपर्ला ।
कृषि गणना २०६८ अनुसार डडेल्धुरामा कृषि तथा पशुपालन गर्ने परिवारको संख्या २४७९७ रहेको तथ्यांकले देखाउदछ भने कृषि गणना २०७८ अनुसार कृषि तथा पशुपालन गर्ने परिवारको संख्या २६९९४ रहेको छ । तुलनात्मक रुपमा हेर्दा १० वर्षको अन्तरालमा कृषि तथा पशुपालन गर्नेहरूको परिवारको संख्या २१९७ ले बढेको देखिन्छ तर कृषि तथा पशुपालनमा लागेका परिवार मध्ये २४.२४ प्रतिशत लाई मात्र आफ्नो उत्पादनले वर्ष भरी खान पुग्ने तथ्यांकले अधिकांश किसानहरू तरकारी खेती तर्फ आकर्षित भएको अनुमान लगाउन सकिन्छ ।
आर्थिक वर्ष ०७८/७९ मा डडेल्धुरामा मात्र १०९० हेक्टरमा आलुखेती गरि २० हजार नौ सय २८ मेट्रिक टन उत्पादन भएको तथ्यांक कृषि ज्ञान केन्द्र, डडेल्धुरा सँग रहेको छ भने पछिल्लो आर्थिक वर्ष ११७० हेक्टरमा आलुखेती गरिएकोले उत्पादन गत आर्थिक वर्षको तुलनामा राम्रो हुने अपेक्षा गरिएको छ ।
भागेश्वर कृषि तथा पशुपालन फर्म अर्थात सिकाइ केन्द्र
बाँझो जमिनको उपयोग र स्वदेशमै रोजगारी सृजना गर्नुपर्छ भन्ने सोचका साथ २०७५ सालमा डडेल्धुराको गन्यापधुरा गाउपालिका वडा नं. १ लकतडामा करिव १०० रोपनी बाँझो जमिन भाडामा लिई भागेश्वर कृषि तथा पशुपालन फर्मको सुरु भएको हो ।
शिक्षित बेरोजगारहरू बढी रहेको र अधिकांश युवाहरू कामको खोजीमा विदेशिन लागेको देखेर स्वदेशमै केही गर्न सकिन्छ भनेर स्नातक सम्म अध्ययन गरेको युवा प्रसाद दत्त अवस्थीले भारत बाट आयात हुने तरकारी लाई रोक्नु पर्छ भन्दै अर्गानिक तरकारी खेती सुरु गरेका हुन ।
डडेल्धुरा सदरमुकाम नजिकै रहेको भातकाँडा बजार बाट करिव ७ किलो मिटरको दूरीमा रहेको उनको फर्ममा नियमित रुपमा १५ जना र सिजनल रुपमा ४० देखी ५० जनाले रोजगारी पाइरहेको देख्न सकिन्छ ।
कृषि फर्ममा गत वर्ष १३ जना विद्यार्थीहरूले ६ महिना प्रयोगात्मक तालिम लिएका थिए भने यो वर्ष १९ जना विद्यार्थीहरू फर्ममा सिकिरहेका छन् ।
यस वर्षका १९ जना वाली विज्ञानका विद्यार्थीहरू मध्ये बझाङ जिल्लाको देवेश्वरी माध्यमिक विद्यालयका ४ जना विद्यार्थीहरू ६ महिने ओजेटी सकेर भर्खर मात्र विद्यालय गए भने डोटी जिल्लाको के.आई.सिँह गाउँपालिकाको झिमे मालिका माध्यमिक विद्यालयका १५ जना विद्यार्थीहरू फर्ममा व्यवसायिक कृषि सिकिरहेका छन् ।
फर्ममा सिक्न आउने विद्यार्थीहरू लाई फर्मको तर्फ बाट गाँस वासको सुविधा निशुल्क उपलब्ध गराइन्छ । बिहान बेलुकी नै कृषि कर्ममा रमाउन पाउने हुँदा सिक्दा सिक्दै समय बितेको पत्तै नहुने बताउँदै फर्ममा कृषि सिक्दै गरेकी डोटी के.आई. सिँह गाउँपालिकाकी वाली विज्ञान कि छात्रा दिपा वि.क.ले बताइन ।
बालिविज्ञानका विद्यार्थिहरु फर्ममा सिक्दै
विद्यार्थीहरू मात्र होइन गत वर्ष मात्र डडेल्धुरा भन्दा बाहिरी जिल्लाका ७ वटा समुहले फर्मको अवलोकन भ्रमण गरेको तथा डडेल्धुराका थुप्रै समुह तथा व्यक्तिहरू ले आफ्नो फर्म भ्रमण गरेको फर्म सञ्चालक अवस्थी बताउँछन ।
कसरी हुन्छ मलको जोहो ?
भागेश्वर कृषि तथा पशुपालन फर्ममा उत्पादन भएको तरकारीहरू सुदूरपश्चिमका प्राय : सबै जिल्लाहरूमा पुग्ने गर्दछ । व्यवसायिक कृषिमा लाग्नु भन्दा पहिलेनै आफ्नो फर्ममा अर्गानिक तरकारी उत्पादन गर्ने संकल्प गरेका फर्म संञ्चालक प्रसाद दत्त अवस्थीको मलको जोहो पनि चाख लाग्दो छ ।
गड्यौला मल : फर्मको एक कुनामा गड्यौला मल उत्पादन प्लान्ट निर्माण गरिएको छ ।गड्यौला मल जैविक तरिकाले उत्पादन गरिने मल हो , जुन केही विशेष प्रकारका गड्यौला हरू प्रयोग गरि उत्पादन गर्ने गरिन्छ । फर्ममा रहेको ८ वटा च्याम्बर बाट प्रत्येक ६ महिनामा १६ क्विन्टल गड्यौला मल उत्पादन हुने गर्दछ जुन मल लाई फर्मले अर्गानिक तरकारी उत्पादनको लागी प्रयोग गर्ने गर्दछ । फर्मले प्रतिकिलो ८०० रुपैयाँका दरले गड्यौला पनि बेच्ने गर्दछ र यो वर्ष मात्र १५० किलो बिक्री गरेको फर्मको तथ्यांक ले बताउदछ ।
फर्म भित्र रहेको गड्यौला मलको प्लान्ट
कुखुराको मल : फर्मको प्रवेशद्वारमै स्थानीय तथा विकासे जातका कुखुराको खोर रहेको छ । त्यो कुखुराको खोरमा जम्मा भएका मल फर्मको लागी मलको अर्को मुख्य श्रोत हो । एक लटमा ५०० वटा विकासे कुखुरा तथा १०० वटा स्थानीय कुखुरा हालिन्छ । कुखुरा बिक्री बाट कुखुरा हुर्काउन लागेको लागत मात्र फर्किए पनि त्यस वाट उत्पादन हुने मल लाई नाफाको रुपमा लिएर अर्गानिक तरकारी खेतीको लागी प्रयोग गर्ने गरिन्छ ।
माछापोखरी : फर्मको सबै भन्दा तल्लो छेउमा ३ वटा स साना माछा पोखरी निर्माण गरिएका छन जहाँ ५००० माछाका भुराहरू छाडिएका छन् । माछापोखरीमा हुर्केका माछा बेचेर मात्र फर्मले केवल आर्थिक रुपमा मात्र फाइदा लिदैनन् माछाको भुराहरू लाई दिइएको चारो हरू पोखरीको पिँधमा थिग्रिने र पछि माछा हटाउँदा उक्त चारो थिग्रिएको माटो लाई पनि मलको रुपमा प्रयोग गर्न सकिने फर्म सञ्चालक प्रसाद दत्त अवस्थीले बताए । वर्षमा ३ वटा माछा पोखरी बाट ४० कट्ठाका दरले १२० कट्ठा मल निकाल्ने गरेको फर्म सञ्चालक ले बताए ।
फर्म भित्र रहेको माछापोखरी
गाई भैसी र बाख्रा को गोठ : फर्मको छेउमा रहेको गाईभैंसी गोठ रहेको छ भने छेउकै सानो कटेरोमा बाख्राहरू पालिएका छन । गाईभैँसीको दूध फर्ममा नै प्रयोग गर्ने गरिन्छ भने खसीबोका हरू बाहिरि बजारमा बिक्री गरिन्छ । खसिबोका र गाई भैँसी हरू संख्यात्मक रुपमा धेरै त छैनन् तर फर्मको लागी प्रशस्त मल दिइरहेको छ ।
यसरी विभिन्न प्रकारका जैविक मल हरुको व्यवस्था आफैँले आफ्नो फार्ममा गर्दा बाहिरबाट रासायनिक मलको प्रयोग गर्न नपरेको फार्मका संचालक बचाउँदछन् । यसले गर्दा माटोको गुणस्तर बढ्नुका साथै खेतीबारीमा तरकारी तथा अन्य बालीहरूको उत्पादनमा पनि वृद्धि भएको छ । जलवायु परिवर्तनबाट निम्तिने विभिन्न समस्यामा रहेको प्रमुख कारण मध्ये रोगकीरा नियन्त्रण गर्नका लागि पनि यस्ता जैविक मलले धेरै सहयोग गर्दछन् । त्यसकारण उत्पादनमा वृद्धि ल्याई आम्दानीमा पनि सहयोग गर्न सक्ने हिसाबले जैविक मलको प्रयोग गर्न अति आवश्यक छ ।
प्रयोगात्मक सिकाईका लागी आएका विद्यार्थिहरुको विदाई
सफलता भन्दा पनि सन्तुष्टि मिलेको छ :
फर्म सञ्चालक को लागी फर्म सञ्चालन त्यति सहज देखिदैन पछिल्लो समयको जलवायुजन्य असरहरू जस्तै खडेरी तथा अ कल्पनीय वर्षाले खेतीपातीमा असर पारिरहेको देख्न सकिन्छ । २०७५ मा सुरु भएको कृषि तथा पशुपालन फर्म राम्रो संग फस्टाईरहेको बेला अचानक २०७८ साल असोजको अन्तिम देखी कार्तिक पहिलो हप्ता भएको अ कल्पनीय वर्षाले फर्ममा रहेको भैसी गोठ, बाख्रा गोठ, कुखुरा खोर, हाते ट्रयाक्टर हरु र बिक्रीका लागी तरकारीहरू बगाए पनि आत्मविश्वास टुटेको छैन प्रसाद दत्त अवस्थीको ।
२०७८ मा नोक्सान भएको फर्मको क्षतिपुर्तिका लागी फर्ममा भएको क्षतिको विवरण सहित प्रहरी मुचुल्का स्थानीय सरकार, प्रदेश सरकार का साथै केन्द्र सरकार सम्म पुगेको र क्षतिपुर्तिको आश्वासन दिएको भन्दै क्षतिपुर्ति पाउनेमा आशावादी फर्म सञ्चालक अवस्थी अव चाही आफू फर्म मा रहेको तरकारी तथा पशुपक्षीहरूको बिमा गरि सुरक्षित हुने तर्फ सोचिरहेको बताउँछन ।
विपद पश्चात सरकारले गर्नुपर्ने राहत तथा पुनर्स्थापनका लागी गर्ने काम तथा बैँकहरूको अनियमित ब्याजदर प्रति गुनासो रहेको बताउने प्रसाद दत्त अवस्थी जेनतेन आफ्नो फर्म लाई बिउँताइ रहेकाछन् । विभिन्न विद्यालयमा वाली विज्ञानको सैद्धान्तिक अध्ययन पश्चात प्रयोगात्मक अभ्यासका लागी विभिन्न कार्यालयमा विद्यार्थी जाने भए पनि विद्यार्थीहरूले आशातित रुपमा प्रयोगात्मक अभ्यास गर्न नपाईरहेको आफ्नो कृषि फर्म मा त्यो सुविधा उपलब्ध गराइरहेको बताउँछन् ।
कृषि ज्ञान केन्द्र प्रमुख सहितको टिम बाट फर्म भ्रमण
डडेल्धुराका अरु कृषि फर्मको अवस्था के छ ?
डडेल्धुराका विभिन्न स्थानीय तहहरूमा पछिल्लो समय विशेष गरेर युवाहरू व्यवसायिक कृषि फर्म दर्ता गरेर कृषिमा लागिरहेको देख्न सकिन्छ । गन्यापधुरा गाउँपालिका, अमरगढी नगरपालिका, परशुराम नगरपालिका, आलिताल गाउँपालिका लगायत जिल्लाका ७ वटै पालिकामा व्यवसायिक कृषि फर्म हरू सञ्चालन मात्र भएका छैनन् ति व्यवसायिक फर्महरु सिकाइ केन्द्रको रुपमा विकास भइरहेको कृषि ज्ञान केन्द्र डडेल्धुराका निमित्त कार्यालय प्रमुख खेमराज पनेरुले बताउनु भयो ।